Kiwi Fruit Farming: हिमाचलच्या शेतकऱ्यांची यशोगाथा
हिमाचल प्रदेशातील शेतकरी आता पारंपरिक शेती सोडून बागायती आणि नगदी पिकांच्या लागवडीकडे वळत आहेत. टोमॅटो, सिमला मिरची, सोयाबीन, वाटाणे, आले आणि लसूण यासारख्या पिकांमधून चांगले उत्पन्न मिळत असल्याने शेतकऱ्यांचा कल बदलत आहे. विशेषतः सिरमौर जिल्ह्यातील पच्छाड भागात किवीच्या शेतीत मोठी वाढ झाली आहे. येथील शेतकऱ्यांनी किवी शेतीतून लाखोंची कमाई केली असून, त्यामुळे अनेक बेरोजगार तरुणही याकडे वळत आहेत.
किवी शेती कशी सुरू झाली?
सिरमौर जिल्ह्यातील नरग उप-तहसीलच्या थलेडी गावातील प्रगतशील शेतकरी विजेंद्र सिंह ठाकूर यांनी 1990 च्या दशकात किवी शेती करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी एलिसन आणि हेवर्ड या जातींची 100 रोपे लावून शेती सुरू केली. चार वर्षांनी त्यांनी बागेत आणखी 50 रोपे लावली आणि हळूहळू किवी शेतीचा विस्तार केला. आज त्यांच्या बागेतून दरवर्षी 50 क्विंटल किवी उत्पादन घेतले जाते, ज्यामुळे त्यांना 10 लाखांहून अधिक उत्पन्न मिळते.
1993 मध्ये नरेंद्र पवार या प्रगतशील शेतकऱ्यानेही किवी शेतीला सुरुवात केली. त्यांनी नौनी येथील डॉ. वाय. एस. परमार फलोत्पादन आणि वनीकरण विद्यापीठातून 150 किवी रोपे विकत घेतली आणि किवी लागवडीचे बारकावे शिकून घेतले. सध्या पवार यांच्या बागेत 300 हून अधिक किवीची झाडे असून, त्यांनी यावर्षी 90 क्विंटल किवी उत्पादन मिळवले आहे. त्यामुळे त्यांना 15 लाखांपेक्षा अधिक नफा झाला आहे. यामुळे पच्छाड परिसरात किवीचे क्षेत्र 16 हेक्टरपर्यंत वाढले आहे.
मुख्यमंत्री किवी प्रोत्साहन योजना
हिमाचल प्रदेश सरकारने मुख्यमंत्री किवी प्रोत्साहन योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना अनुदान आणि तांत्रिक मदत पुरवण्यास सुरुवात केली आहे. याअंतर्गत 100 किवी रोपे लावण्यासाठी 1.6 लाख रुपयांचे अनुदान दिले जाते. याचा लाभ अनेक शेतकऱ्यांनी घेतला असून, राज्यभर किवी लागवडीला मोठा वाव मिळत आहे.
किवी शेतीसाठी आवश्यक हवामान आणि जमीन
किवी फळाची शेती साधारणतः 4,000 ते 6,000 फूट उंचीच्या भागात केली जाते. थंड आणि दमट हवामान किवी शेतीसाठी आदर्श मानले जाते. किवीची लागवड करण्यासाठी चांगली निचरा होणारी चिकट किंवा वालुकामय जमीन सर्वोत्तम ठरते.
किवीच्या लोकप्रिय जाती:
- एलिसन (Allison)
- ब्रुनो (Bruno)
- मॉन्टी (Monty)
- ॲबॉट (Abbott)
- हेवर्ड (Hayward)
किवी लागवडीची प्रक्रिया
1. योग्य जागेची निवड
- उष्णकटिबंधीय किंवा समशीतोष्ण हवामान असलेल्या भागात लागवड करावी.
- जमिनीची pH पातळी 5.5 ते 6.5 दरम्यान असावी.
- भरपूर सूर्यप्रकाश असलेल्या ठिकाणी लागवड करावी.
2. रोपांची निवड आणि लागवड
- रोपे साधारणतः फेब्रुवारी ते मार्च या कालावधीत लावली जातात.
- एका एकरमध्ये साधारणतः 120 ते 150 रोपे लावता येतात.
- किवीच्या झाडांना आधारासाठी ट्रेलिस सिस्टीम तयार करावी लागते.
3. खत व्यवस्थापन
- सेंद्रिय आणि रासायनिक खतांचा संतुलित वापर आवश्यक आहे.
- नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम यांचा योग्य प्रमाणात वापर करावा.
4. सिंचन आणि तणनियंत्रण
- थेंब सिंचन (Drip Irrigation) प्रणाली वापरणे फायद्याचे ठरते.
- दर 10-15 दिवसांनी पाणी द्यावे.
- तण व्यवस्थापनासाठी मल्चिंग तंत्राचा वापर करावा.
5. फळतोडणी आणि विक्री
- लागवडीनंतर 3-4 वर्षांत उत्पादन मिळते.
- फळांची तोंडाळपणा आणि गोडसर चव आल्यावर काढणी करावी.
- थेट बाजारात विक्री करण्याऐवजी साखर कारखाने, सुपरमार्केट आणि निर्यात कंपन्यांना विक्री करणे अधिक फायद्याचे ठरते.
किवी खाण्याचे आरोग्यदायी फायदे
1. प्लेटलेट्स वाढवते
किवी फळ रक्तातील प्लेटलेटची संख्या वाढवण्यासाठी प्रभावी आहे.
2. प्रतिकारशक्ती वाढवते
यामध्ये व्हिटॅमिन C, अँटिऑक्सिडंट्स आणि फायबर्स मोठ्या प्रमाणात असतात, जे रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात.
3. पचनसंस्थेस मदत करते
किवीमध्ये असलेले फायबर्स आणि एन्झाइम्स पचन सुधारतात आणि बद्धकोष्ठतेपासून आराम देतात.
4. हृदयासाठी उपयुक्त
हे फळ कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास मदत करते आणि हृदयविकाराचा धोका कमी करते.
नवीन शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
हिमाचल प्रदेशातील फलोत्पादन विकास अधिकारी राजेश शर्मा यांच्या मते, येथील हवामान किवी शेतीसाठी अनुकूल आहे आणि सरकारही यासाठी आर्थिक आणि तांत्रिक मदत करत आहे. बेरोजगार तरुणांनी या संधीचा लाभ घेऊन कृषी क्षेत्रात यश मिळवावे.
निष्कर्ष
किवी शेतीने अनेक शेतकऱ्यांचे जीवन बदलले आहे. सिरमौर जिल्ह्यातील विजेंद्र सिंह ठाकूर आणि नरेंद्र पवार यांची यशोगाथा हेच दर्शवते की आधुनिक कृषी तंत्रज्ञान आणि सरकारी मदतीच्या जोरावर लाखोंची कमाई करणे शक्य आहे. योग्य नियोजन, मेहनत आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास किवी शेती हा एक फायदेशीर व्यवसाय ठरू शकतो.
(डिस्क्लेमर: वरील माहिती अधिकृत स्रोतांवर आधारित आहे. अधिक माहितीसाठी स्थानिक कृषी कार्यालयाशी संपर्क साधा.)
