22 एप्रिल 2025 रोजी जम्मू-काश्मीरच्या पहलगाममधील बैसनर भागात दहशतवाद्यांनी पर्यटकांवर भ्याड हल्ला केला. या हल्ल्यात 26 जणांचा मृत्यू झाला असून अनेक जण जखमी झाले. या घटनेने संपूर्ण देश हादरला, परंतु या काळोख्या क्षणी एक आशेचा किरण समोर आला – तो म्हणजे ‘Kalma‘.
Kalma मुळे वाचले प्राण
या हल्ल्यात आसामचे प्राध्यापक देबाशिष भट्टाचार्य हे त्यांच्या कुटुंबासह होते. त्यांच्या कथनानुसार, जेव्हा दहशतवाद्यांनी पर्यटकांना धर्म विचारून मुस्लीम असल्याचा पुरावा मागितला, तेव्हा त्यांनी एका मुस्लिम गटासोबत झाडाखाली बसून “Kalma” म्हणायला सुरुवात केली. त्यामुळे दहशतवाद्यांनी त्यांच्यावर गोळीबार केला नाही आणि त्यांचे प्राण वाचले.
या घटनेमुळे “Kalma” म्हणजे काय? आणि इस्लाममध्ये त्याचे महत्त्व किती आहे? हे जाणून घेणे महत्त्वाचे ठरते.
Kalma म्हणजे काय?
‘कलमा’ (Kalma) या शब्दाचा अर्थ ‘कलिमा’ असा होतो. ‘Kalma‘ किंवा ‘कलिमा’ हे इस्लाममध्ये श्रद्धेची एक प्राथमिक घोषणा आहे. इस्लाममध्ये ही श्रद्धा एक वाक्यात व्यक्त केली जाते:
“ला इलाहा इल्लल्लाह मुहम्मदुर रसूलुल्लाह”
याचा अर्थ: “अल्लाह शिवाय इतर कोणताही देव नाही आणि मुहम्मद हे अल्लाहचे पैगंबर आहेत.”
या घोषणेमध्ये इस्लामचा गाभा सामावलेला आहे – अल्लाहच्या एकेश्वरवादाची कबुली आणि मुहम्मद यांच्या पैगंबरत्वावर विश्वास.
इस्लाम मध्ये Kalma चे महत्त्व
कलमा हे इस्लाममध्ये पायाभूत गोष्ट मानले गेले. कॅलमा जाणणे प्रत्येक मुस्लीमासाठी अनिवार्य असते. मुस्लिम समाजात हे केवळ एक धार्मिक विधान नसते तर एक आध्यात्मिक आणि सामाजिक ओळख देखील आहे.
ही घोषणा विश्वास, निष्ठा, आणि इस्लामी आचारधर्माच्या मान्यतेचे प्रतीक आहे. मुलांना लहानपणापासून हे Kalma शिकवतात आणि मृत्यूपूर्वी सुद्धा हे कॅलमा ओठावर असावे असे मानले जाते.
Kalma चे प्रकार
इस्लामात सहा प्रकारचे Kalma मानले जातात, जे श्रद्धा, पश्चात्ताप, गौरव, आणि एकात्मतेचे प्रतीक मानले जातात.
कलमा तय्यीब (Kalma Tayyib) – पवित्रतेची घोषणा
कलमा शहादा (Kalma Shahada) – साक्ष वर्तन
कलमा तमजीद (Kalma Tamjeed) – अल्लाहचा गौरव
कलमा तवहीद (Kalma Tawheed) – अल्लाहची एकता
कलमा अस्तग़फ़ार (Kalma Astaghfar) – पापांची क्षमा मागणे
कलमा रद्दे कुफ्र (Kalma Radde Kufr) – अविश्वास नाकारणे
Kalma वाचण्याची सामाजिक आणि मानसिक शक्ती
कलमा हे फक्त धार्मिक विधान नसून, संकटाच्या वेळी आधार देणारी शक्ती आहे. अशा अडचणीच्या क्षणी कलमा म्हटल्याने माणसाच्या मनाला शांती मिळते आणि अनेकदा जीवनसुद्धा वाचू शकते, जसे की पहलगाम हल्ल्याच्या प्रसंगी दिसले.
हे देखील दाखवते की धर्म, श्रद्धा, आणि ओळख यांचा वापर दहशतवाद्यांकडून कसा दुष्ट हेतूने केला जातो, आणि या विरुद्ध समाजाला किती जागरूक राहण्याची गरज आहे.
भारताचा बहुसांस्कृतिक समाज आणि सहिष्णुता
भारत हे विविध धर्म, भाषा आणि संस्कृतींचा संगम असलेला देश आहे. अशा दहशतवादी कृत्यांना विरोध करताना, समाजाने एकमेकांचा धर्म समजून घेणे आणि परस्पर आदर ठेवणे आवश्यक आहे.
प्रत्येक धार्मिक विधानामागे त्याची अध्यात्मिक आणि ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असते. कलमाचे उदाहरण पाहता, हे स्पष्ट होते की श्रद्धेने माणसाला संकटातून तारण्याची क्षमता असते.
धर्म हा माणसाला विभाजित करण्यासाठी नसून, जोडण्यासाठी असतो. अशा प्रसंगी कलमा हे जीवनरक्षक ठरले, आणि त्यामुळे आपण सर्वांनी परस्पर धर्माबद्दल जागरूकता, सहिष्णुता आणि आदर राखणे हेच या घटनेतून शिकण्यासारखे आहे.
Kalma आणि दहशतवाद्यांचा गैरवापर – धार्मिकतेची विटंबना
दहशतवाद्यांनी पहलगाम हल्ल्यात ‘कलमा’चा विसरता हिंमत मावणाऱ्या एका प्रकारे मुस्लीम आणि इतर धर्मीय यांच्यात भेदभाव निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला. “कलमा वाचा आणि तुमचा धर्म सिद्ध करा” असे आदेश देणे हे केवळ धर्माच्या गाभ्याविरुद्ध आहे, तर इस्लामच्या शिक्षणाविरुद्धही आहे.
इस्लाममध्ये ‘कलमा’ ही श्रद्धेची, प्रेमाची, आणि आत्मसमर्पणाची भावना आहे. त्याचा उपयोग कुणाला वाचवण्यासाठी करणे हे सकारात्मक असले तरी, त्याचा उपयोग एखाद्याला ‘फसवून’ वाचण्याचा पर्याय निवडण्याची वेळ येणे ही अत्यंत दुर्दैवी बाब आहे.
दहशतवाद हे धर्माशी संबंधित नसते, तर ते एका विकृत मानसिकतेचे प्रतीक आहे. या प्रकारच्या घटनांमुळे समाजात भय निर्माण होते, आणि धर्मांविषयी चुकीची माहिती पसरते. त्यामुळे अशा वेळी धार्मिक शिक्षण, समजूतदारपणा आणि संवाद यांची आवश्यकता अधिकच वाढते.
कलमाचे शिक्षण आणि मुस्लिम समाजातले महत्त्व
मुस्लिम कुटुंबांमध्ये लहान वयातच भावाने सहा कलमे शिकवली जातात. ही प्रक्रिया सुन्नी धार्मिक शिक्षणापुरती मर्यादित नसून, ती त्यांच्या ओळखीचा एक भाग असते. ही कलमे केवळ स्मरणार्थ नसून, ती आचरणात उतरवण्याची शिकवण असते.
जीवनात प्रत्येकाने चुका केल्या असतील, पण अल्लाहकडे क्षमा मागणे आणि सुधारणा करणे हे महत्त्वाचे आहे – हे कलम त्याची आठवण करून देते.
कलमा तमजीद आणि कलमा तवहीद या ईश्वराच्या महिमेची आणि एकतेची ओळख दाखवतात. हे कलमे, विश्वास धर्मात ठेवण्यासाठी नसून चांगले, नम्र आणि परोपकारी माणूस होण्यासाठी आहेत.
अशा हल्ल्यांमुळे धर्मीय संवादाचे महत्त्व अधोरेखित
पहलगामसारख्या घटनांमुळे समाजात “आपण कोण?” हा प्रश्न प्रकर्षाने समोर येतो. पण खरे प्रश्न असतात – आपण माणूस आहोत का? आपल्यात दुसऱ्याला समजून घेण्याची, ऐकण्याची आणि त्याच्या वेदना ओळखण्याची क्षमता आहे का?
धार्माच्या नावावर लोकांचे जीव घेतले जात असतील, तर धार्माची खरी शिकवण कुठे गेली? त्यामुळे अशा घटनांनंतर धर्माविषयी संवाद घडवून देणे, शाळांमध्ये धार्मिक सहिष्णुतेचे शिक्षण देणे, आणि विविध धार्मियांनी एकत्र येऊन शांतीचा संदेश देणे हे अत्यावश्यक ठरते.
माध्यमांची जबाबदारी आणि समाजाची सजगता
या घटनेनंतर माध्यमांनी दिलेल्या कव्हरेजमध्ये काही ठिकाणी धार्मिक अँगलला अतिवृद्धी देण्यात आली. अशा संवेदनशील काळात माध्यमांनी खबरदारी बाळगणे आवश्यक आहे. धर्माचा अपप्रचार होऊ नये, याची काळजी घेणे ही केवळ धार्मिक व्यक्तींचीच नव्हे, तर प्रत्येक नागरिकाची जबाबदारी आहे.
प्राध्यापक देबाशिष भट्टाचार्य यांनी परिस्थितीचे भान ठेवून केलेली कृती शहाणपणाचे उदाहरण आहे. ते स्वतः हिंदू असूनही कलमा म्हणाले आणि त्याचा उपयोग त्यांनी जीवन वाचवण्यासाठी केला. ही घटना मानवतेचा विजय दाखवते.
अंतिम विचार – Kalma म्हणजे श्रद्धा, दहशतवाद नव्हे
धर्माचा वापर केवळ राजकारण, दहशतवाद किंवा फूट पाडण्यासाठी होतो, तेव्हा तो धर्माचा नव्हे, तर माणसाच्या लालसेचा परिणाम असतो. ‘कलमा’ ही श्रद्धेची घोषणा आहे – जी मनुष्यास अल्लाहच्या समीप नेते. तिचा उपयोग जर जीव वाचवण्यासाठी होत असेल, तर ती माणुसकी जिंकते. पण जर त्याच कलमाचा आधार घेऊन कोणावर अन्याय केला जात असेल, तर ते धर्माच्या मूळ उद्दिष्टालाच विरोध ठरतो.
आपल्यांना धर्म समजून घ्यावा लागेल, भीतीने नव्हे तर विश्वासाने. ‘कलमा’ हे फक्त मुस्लिमांचे नसून, प्रत्येक मानवतेच्या मूल्यांवर विश्वास ठेवणाऱ्यांचे आहे – कारण त्याचा मूळ अर्थ आहे “एकत्व”, “साक्ष” आणि “शांती”.
पहलगाम दहशतवादी हल्ला ही केवळ एक हिंसक घटना नव्हे तर समाजाच्या श्रद्धा, धर्म आणि ओळख यांवर केलेला घातक हल्ला होता. या हल्ल्यादरम्यान ‘कलमा’ हे केवळ शब्द नव्हते, तर जीव वाचवणारा कवच ठरले.
