भारतीय इतिहासातील एक थोर समाजसुधारक, महात्मा Jyotirao Phule यांच्या जीवनावर आधारित ‘Phule ‘ हा बायोपिक सिनेमा सध्या वादाच्या भोवऱ्यात अडकलेला आहे. ‘छावा’ सिनेमाच्या वादानंतर आता ‘Phule film‘ देखील चर्चेचा विषय ठरत आहे. विशेष म्हणजे, हा सिनेमा थेट महात्मा Phule यांच्या जयंतीला म्हणजेच ११ एप्रिल रोजी प्रदर्शित होणार होता. मात्र वाढत्या राजकीय दबावामुळे सिनेमाच्या प्रदर्शनाची तारीख पुढे ढकलण्यात आली असून आता तो २५ एप्रिलला प्रदर्शित होणार आहे.
या वादाच्या पार्श्वभूमीवर शिवसेना (ठाकरे गट) नेते संजय राऊत यांनी दिलेलं वक्तव्य प्रचंड चर्चेत आलं आहे. त्यांनी स्पष्टपणे म्हटलं आहे की, “सरकारी पुस्तकांमध्ये जे आहे, तेच सिनेमात दाखवलं आहे. त्यामुळे सेन्सॉर बोर्डची भूमिका काय, हे प्रश्नास्पद आहे.”
‘Phule ‘ सिनेमातील सत्य की कल्पना?
सिनेमा हे माध्यम करमणूक करण्यासाठीच नाही, तर ते समाजाला आरसा दाखवण्याचंही काम करतं. ‘Phule film‘ महात्मा जोतिबा फुले आणि त्यांच्या पत्नी सावित्रीबाई Phule यांच्या संघर्षमय जीवनावर आधारित आहे. शिक्षण, अस्पृश्यता, स्त्री सक्षमीकरण या विषयावर त्यांनी दिलेला लढा भारतीय समाजाच्या परिवर्तनात मैलाचा दगड ठरला.
या सिनेमात प्रतिक गांधी महात्मा फुले यांच्या भूमिकेत तर पत्रलेखा सावित्रीबाईंच्या भूमिकेत आहेत. ट्रेलर पाहून असे स्पष्ट होते की सिनेमात त्या काळातील कठोर वास्तव आणि सामाजिक स्थिती यांचं वास्तववादी चित्रण करण्यात आलं आहे.
संजय राऊत यांचं परखड मत
संजय राऊत यांनी स्पष्ट केलं की, “महात्मा फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांचं कार्य, त्यांचे विचार हे महाराष्ट्र सरकारच्या अधिकृत वाङ्मयामध्ये आधीच प्रसिद्ध झाले आहेत. त्यामुळे सिनेमात दाखवलेलं जर त्या घटनांवर आधारित असेल, तर ते चुकीचं कसं ठरू शकतं?”
ते पुढे म्हणाले, “सिनेमातील सत्य दाखवलं आहे. जर त्यावर सेन्सॉर बोर्ड आणि काही गट आक्षेप घेत असतील, तर हे सत्ताधाऱ्यांच्या मानसिकतेचं लक्षण आहे.”
सिनेमाच्या प्रदर्शनात आलेली अडचण
या वादामुळे ‘Phule ‘ सिनेमाच्या प्रदर्शनावर प्रश्नचिन्ह उभं राहिलं. आधी ११ एप्रिलला प्रदर्शित होणारा सिनेमा आता २५ एप्रिलला रिलीज होणार आहे. या विलंबामागे राजकीय हस्तक्षेप असल्याची चर्चा आहे. काही समाजघटकांचा आणि राजकीय संघटनांचा दबाव असल्यामुळे सिनेमात बदल करण्यासाठी निर्मात्यांवर दबाव टाकण्यात येत असल्याचंही बोललं जातं.
का महत्वाचं आहे ‘फुले’ सिनेमाचं प्रदर्शन?
आजच्या काळात महात्मा फुले यांचे विचार अधिक महत्त्वाचे वाटतात. शिक्षणाच्या हक्कापासून ते स्त्री सक्षमीकरणापर्यंत त्यांनी अनेक चळवळी उभ्या केल्या. त्यांचा जीवनप्रवास नव्या पिढीसाठी प्रेरणादायी ठरू शकतो. त्यामुळे त्यांच्या जीवनावर आधारित सिनेमा अधिक लोकांपर्यंत पोहोचणं गरजेचं आहे.
सिनेमाच्या माध्यमातून समाजसुधारणेचा इतिहास नव्या पिढीपर्यंत पोहचू शकतो. मात्र जर अशा सिनेमांना राजकीय वादाच्या भोवऱ्यात अडकवण्यात आलं, तर ती आपल्या समाजाच्या विचारसरणीला एक मोठी अडचण ठरेल.
राजकीय हस्तक्षेप आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य
‘Phule film‘ च्या वादावरून अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचं एक मोठं उदाहरण समोर येतं. ज्या गोष्टी ऐतिहासिक दस्तऐवजांमध्ये लिहिल्या आहेत, त्या जर सिनेमात मांडल्या जात असतील, आणि त्यावर आक्षेप घेतला जात असेल, तर हे लोकशाहीला धरून आहे का?
संजय राऊत यांचं म्हणणं होतं की, “सत्य दाखवलं आहे, ते जर कोणाला आवडत नसेल, तर त्यामागे राजकीय हेतू आहेत.” त्यांनी यामध्ये मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांना देखील जबाबदारी घेण्याचं आवाहन केलं आहे.
कलाकारांचं मत
प्रतिक गांधी आणि पत्रलेखा यांचं यावर काही स्पष्ट मत सध्या आलेलं नाही. मात्र दोघंही गंभीर आणि संवेदनशील भूमिकांमध्ये दिसत आहेत. अशा व्यक्तिरेखांमध्ये सादरीकरण करताना इतिहासाशी प्रामाणिक राहणं हे अत्यंत गरजेचं असतं आणि त्यासाठीच त्यांनी मेहनत घेतलेली जाणवते.
Phule film‘ केवळ एक चित्रपट नाही, तर एक ऐतिहासिक दस्तऐवज आहे. ज्योतिबा Phule आणि सावित्रीबाई फुले यांच्या कार्याची उजळणी करणारा, विचारांच्या मांडणीचा आणि नव्या पिढीला सामाजिक समतेचा संदेश देणारा हा सिनेमा जर राजकारणाच्या विळख्यात अडकतो, तर ही आपल्या समाजासाठी चिंतेची बाब आहे.
अशा सिनेमांना पाठिंबा देणं, विचारांची रक्षा करणं आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य जपणं ही प्रत्येकाची जबाबदारी आहे. कारण महापुरुषांचे विचार केवळ पुस्तकी नसावेत, तर समाजमनात घर करून पुढच्या पिढीला प्रेरणा देणारे ठरले पाहिजेत.
‘Phule film‘ च्या प्रदर्शनाला विलंब होण्यामागे केवळ तांत्रिक अडचणी नाहीत, तर सामाजिक आणि राजकीय दबाव देखील कारणीभूत आहे. भारतासारख्या लोकशाही राष्ट्रात, विचार मांडण्याचे स्वातंत्र्य असले तरी ते प्रत्यक्षात अडथळ्यांमध्ये अडकलेले दिसते.
महात्मा फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांच्या योगदानाला आजच्या पिढीसाठी मार्गदर्शक असू शकते. त्यांच्या विचार, भर शिक्षणावर, जातीभेदाविरुद्धलढा – हे सारे आजही तितकासं महत्त्वाचं आहे. पण जेव्हा अशा ऐतिहासिक सत्यावर आधारित चित्रपटाला विरोध होतो, तेव्हा तो विरोध व्यक्तिस्वातंत्र्याला आणि सामाजिक जागृतीला धोका निर्माण करणारा ठरतो.
‘Phule film‘ दाखवलेली दृश्यं काही लोकांना त्रासदायक वाटत असतील, पण ती ऐतिहासिकदृष्ट्या सत्यावर आधारलेली आहेत, हे संजय राऊत यांचं विधान पुन्हा एकदा स्पष्ट करतं. त्यांनी सांगितल्याप्रमाणे, “सरकारी वाङ्मय आणि पुस्तकांमध्ये जे आहे, तेच सिनेमात दाखवण्यात आलं आहे.”
हा सिनेमा वादाऐवजी विचारांचं माध्यम व्हायला हवा. नव्या पिढीला फुलेंचे विचार समजावेत, यासाठी अशा चित्रपटांना प्रोत्साहन मिळालं पाहिजे. ‘Phule film‘ केवळ मनोरंजन नाही, तर तो एक समाजपरिवर्तनाचा संदेश घेऊन येतो, जो प्रत्येक भारतीयाने पाहिला पाहिजे.
